ارزیابی و مقایسه کشاورزی پایدار در شهرستان های منتخب آذربایجان شرقی

رشد فزاینده ی جمعیت و نیاز به مواد غذایی بیشتر، به ویژه از نیمه ی دوم قرن بیستم، سبب شده است، انسان با استفاده از فناوری های جدید به تولید محصولات کشاورزی بپردازد، این امر در حالی که افزایش تولید مواد غذایی را به همراه دارد، مشکلات زیست محیطی فراوانی را به وجود آورده است. بر همین اساس و با توجه به عوارض ناخواسته ی سیستم کشاورزی رایج، کشاورزی پایدار از اهمیت و جایگاه ویژه-ای برخوردار است. این تحقیق با هدف ارزیابی پایداری مولفه های کشاورزی رایج شهرستان های منتخب استان آذربایجان شرقی انجام شده است. در این راستا سه منطقه منتخب استان شامل شهرستان تبریز، اهر و مراغه به لحاظ تنوع اقلیم، شرایط طبیعی و وضعیت خاص تولیدات کشاورزی، مورد ارزیابی و مقایسه قرار گرفته است. شاخص های اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی به عنوان شاخص های تصمیم-گیری ارزیابی پایداری و برای هریک از این شاخص ها، تعدادی زیر شاخص در نظر گرفته شد. داده ها و اطلاعات مورد نیاز با بهره گیری از نظرات فنی کارشناسان مدیریّت جهاد کشاورزی استان و سالنامه های آماری استان در سال ???? جمع آوری شد. ارزش وزنی شاخص ها و زیر شاخص ها به روش تحلیل سلسله مراتبی (ahp) و با استفاده از نرم افزارexpert choice انجام گرفت. اهمیت نسبی هر یک از زیرشاخص ها در گزینه ها (مناطق کشاورزی) نیز با استفاده از تکنیک topsis تعیین شد. نتایج نشان داد که معیار زیست محیطی، با وزن نسبی 644/0 بیشترین و معیار اجتماعی با وزن نسبی 085/0 کمترین تاثیر را در پایداری کشاورزی مناطق منتخب دارد. همچنین زیرمعیارهای کود و سم مصرفی در واحد سطح با وزن نسبی 219/0 و آگاهی کشاورزان از نظام های کشاورزی پایدار با وزن نسبی 265/0 بیشترین اهمیت را و زیرمعیارهای رعایت تناوب زراعی با وزن 018/0 و مهاجر فرستی با وزن 024/0 و ضریب مکانیزاسیون با وزن نسبی 035/0 کمترین نقش را در پایداری کشاورزی را دارند. نتایج بیانگر آن است که شهرستان اهر با ارزش وزن نهایی 362/0 مطلوب ترین منطقه و شهرستان تبریز با ارزش وزنی 304/0 ضعیف ترین منطقه به لحاظ پایداری کشاورزی می باشد. نتایج تحلیل حساسیت نشان داد که با کاهش اهمیت نسبی معیار زیست محیطی و افزایش اهمیت معیارهای اقتصادی و اجتماعی رتبه بندی مناطق دستخوش تغییرات خواهد شد. مدل پیشنهاد شده در این تحقیق امکان شناخت میزان اهمیت معیارهای مختلف موثر بر پایداری، ارزیابی پایداری و مقایسه مناطق منتخب استان آذربایجان شرقی را با دقت مطلوبی فراهم می نماید تا با اعمال سیاست های مناسب در جهت بهبود پایداری کشاورزی گامی موثر برداشته شود.